marjolijn kok

Schattenberg en Westerbork

Inleiding

Afgelopen zomer op een hete zaterdag gingen we naar woonoord Schattenberg. Maar om daar te komen moet je de bordjes naar kamp Westerbork volgen.  Als je aankomt op de parkeerplaats van Herinneringscentrum Westerbork wijst niets je op de Molukse geschiedenis of het feit dat Westerbork en Schattenberg dezelfde plek betreft alleen in een andere tijdsperiode. Op de website wordt hier wel kort op ingegaan. Na het lezen van het boek Barak 85 kamer 10 is de zin “Voor de kinderen was woonoord Schattenberg een ideale en veilige omgeving.” wel heel wrang. We liepen dus op eigen kennis de drie kilometer door het bos naar de uiteindelijke bestemming.

Het kamp

Als je het bos uitkomt is daar meteen een monument voor joodse slachtoffers en het huis van de kampbewaker  in zijn glazen behuizing. Dit huis viel nu heel erg op, ook omdat Jobbe Wijnen en Ivar Schutte hier archeologisch onderzoek hadden verricht in 2012. Van eerdere bezoeken, vele jaren geleden, kan ik mij niet herinneren dat ik het huis gezien heb. Sowieso was het kamp heel anders dan in mijn herinnering, misschien komt dat omdat ik er op de fiets geweest was en dan kan je ook aan de andere kant van het kamp binnenkomen. De gebogen spoorlijn was in mijn geheugen namelijk veel prominenter aanwezig. Maar ook bij vorige bezoeken wist ik weinig van de Molukse geschiedenis, laat staan dat dit ooit een woonoord was geweest met de naam Schattenberg. Voor de goede opletter is er echter een klein straatnaambordje in de berm.

BAT_Schattenberg_8_IMG_3149
Het naambordje langs de weg, de enige directe aanwijzing naar de naam van het Molukse woonoord.

En dat is maar goed ook want bij de ingang hangt een bord waarop het kamp Westerbork als Europees erfgoed benoemd wordt, maar heeft men niet de naamswisseling vermeld. Het overlappen van deze geschiedenissen op één plek wordt dus zo neergezet dat de oorlogsjaren overheersen. Het andere trauma wordt niet met name bij de ingang genoemd.  Evengoed passeren wij de slagboom het kamp in. Het terrein ligt in de blakende zon en is verre van uitnodigend bij een temperatuur van dertig graden.

BAT_Schattenberg_8_IMG_3152
De slagboom naar Schattenberg.

Eenmaal op het terrein is het vooral leeg met rechthoekige verhogingen die de lokaties van barakken aangeven. Een groep met gids komt naast ons staan en wij luisteren mee. Het gaat alleen over het Joodse verleden. Er wordt verteld hoe het kamp de schijn van goede omstandigheden ophield, zelfs met één van de beste ziekenhuizen voor die tijd. Op deze wijze kwamen de mensen niet of minder in opstand. Het was zwaar maar er werd tenslotte voor ze gezorgd. Niet wetende dat het babytje waarvoor een couveuse was geregeld enkele weken later zonder pardon vergast werd in Duitsland. Iedereen werd uiteindelijk naar Duitsland afgevoerd en maar weinige kwamen terug. Het bleek dat het niet de bedoeling was dat wij met de groep meeliepen omdat het een betaalde rondleiding betrof.

Wij dwaalde wat door het kamp en overal waren luisterpalen waar wat verteld werd. De barakken in Westerbork werden tijdens de oorlog al als troosteloos omgeschreven. Er werd echter geen woord gerept over het feit dat na de oorlog de Molukse bewoners nog bijna twintig jaar in diezelfde troosteloze barakken zouden wonen. We volgde wat van de paadjes met stoeptegels van de belangrijkste weg af en kwamen zo bij het monument voor de Molukse bewoners. Dit was mooi gedaan met een zuil vol kruidnagels een silhouet van een barak en een reiskoffer zoals in vele barakken stond vanwege de hoop op terugkeer.

BAT_Schattenberg_8_IMG_3162
Monument voor Molukse bewoning van Schattenberg.

We liepen nog wat verder, maar het was moeilijk je te oriënteren. Misschien kwam het ook door de hitte, waardoor we routes via schaduwrijke boompjes kozen. De joodse geschiedenis is belangrijk, maar daar waren we niet voor gekomen. Het bezoek was voor ons dan ook niet bevredigend. Dat kwam misschien ook door de klinische uitstraling van de  grasvelden. Ook leek het andere bezoek niet onder de indruk van de plek. Bij de barak die deels was teruggeplaatst waren twee jongetjes agressief aan het spelen met stokken zonder dat iemand hen daar op aansprak. Andere mensen liepen verveeld rond met hun telefoon te spelen.

Ten slotte

We liepen dan ook maar weer door het bos terug. In het herinneringscentrum hadden ze in de boekwinkel welgeteld 1 boek over de Molukse tijd in Schattenberg. Dat heb ik meteen gekocht. Voor twintig jaar bewoning onder traumatische omstandigheden door de Molukkers is wel heel weinig aandacht. Ik snap dat de Joodse geschiedenis hier heel belangrijk is, maar er zou toch ook plaats moeten zijn voor beide verhalen. Nederlanders kunnen zoals het nu is vooral instemmend knikken bij het leed dat door de Duitsers is veroorzaakt, maar vergeten het verdriet dat de Nederlanders de Molukkers hebben aangedaan.

 

 

marjolijn kok

Boekpresentatie Barak 85 kamer 10.

Inleiding

Zaterdagmiddag 16 november vond in het Sophiahof de boekpresentatie plaats van Barak 85 kamer 10. Het Moluks Historisch Museum had de schrijfster Dinah Marijanan uitgenodigd om voor te lezen uit het boek en Rocky Tuhuteru presenteerde de middag.

IMG_5727

De boekpresentatie

In het gesprek tussen Dinah en Rocky werd het meteen duidelijk dat de schrijfster niet allen maar over een rooskleurig verleden had geschreven. Ze vind het een bizar gegeven dat je opgroeit in een voormalig doorgangskamp Westerbork, toen Schattenberg geheten, samen met ouder met een trauma dat zij elders in de wereld hebben opgelopen.

Het boek is autobiografisch en de schrijfster is dan ook duidelijk erin dat het over haar herinneringen gaat. In het boek neemt zij haar dementerende zus mee naar herinneringscentrum Westerbork met het idee dat haar zus hopelijk op de plek van haar jeugd weer een opleving kan krijgen. Dit blijkt niet het geval, maar voor de schrijfster is het een moment om over haar verleden na te denken en uiteindelijk te schrijven.

IMG_5714
Dinah Marijanan leest voor uit Barak 85 kamer 10.

Het boek bestaat uit allerlei korte hoofdstukjes waarbij de schrijfster hun gedeelde geschiedenis verteld in gespreksvorm. Ook al is dit gesprek eenzijdig en maakt de zus meer geluid dan woorden, is de aanwezigheid van de zus in het boek van groot belang. Niet alleen heeft de schrijfster een reden om de dingen aan haar te vertellen, haar zus geeft ook aanleiding tot reflectie omdat zij zelf niet meer goed kan reageren. Hierdoor is het in het boek duidelijk dat dit de herinneringen zijn van één persoon, die mogelijk niet door iedereen gedeeld worden. Aan de andere kant stijgt het boek boven de persoonlijke herinnering uit en geeft het een inkijk in de omstandigheden waaronder de Molukse kinderen van de tweede generatie opgroeiden.

Het Moluks Historisch Museum heeft een filmpje opgedoken over de eerste week in Schattenberg. Als een busbedrijf uit Overijssel kleren komt brengen nadat zij vernomen hebben dat de nieuw gearriveerde mensen geen winterse kleren hebben. Het valt op hoe jong de gezinnen zijn.

IMG_5723
Familieleden van Dinah spelen Leun op mij.

Halverwege het programma traden de familieleden van de schrijfster op. Rachelle Houtman, Daan Marijanan, Martijn Houtman en Evelio Olazabal Lopes brachten het lied ‘Leun op mij’ ten gehoren.

Vervolgens geven twee mensen Jacinta en Jan (ik heb hun volledige naam niet meegekregen) hun indruk van het boek. Jacinta is derde generatie Moluks en herkent veel uit de verhalen waarmee ze is opgegroeid. Af en toe breekt het haar hart en moet ze het boek even opzij leggen. Jan heeft een Molukse vrouw die pas in de jaren tachtig naar Nederland is gekomen. Vooral het verhaal over de verslaving van jongeren vindt hij aangrijpend.

Uiteindelijk wordt het boek uitgereikt aan de zonen van de zus uit het boek, Marcel en Addy. Dit is duidelijk een emotioneel moment voor de betrokkenen.

IMG_5725
Marcel en Addy nemen het  eerste exemplaar van het boek in ontvangst.

Dinah leest nog een stukje voor en daarna is er een borrel en de mogelijkheid het boek te kopen en te laten signeren.

tot slot

Nieuwsgierig als ik ben naar de inhoud koop ik het boek en laat ik het signeren. De rij met mensen die het boek kopen groeit en sommigen kopen zelfs twee exemplaren. De volgende ochtend lees ik het boek in één keer uit. Het is vlot geschreven, en ook al moet je soms even ademhalen en het tot je door laten dringen, het is een mooi boek. Er wordt niets verfraait of uit de weg gegaan. Dit soort boeken geven de geschiedenis kleur en laten het effect van grote processen op de mensen die er in verzeild raken zien. Zeer de moeite waard om te lezen.