Een monumentale leeftijd

Vandaag is het precies veertig jaar geleden. Op het tijdstip dat ik dit typ zaten de passagiers van trein 747 bij de Punt, en de school in Bovensmilde, al drie uur in gijzeling en waren politie en defensie zich aan het installeren langs de snelweg, de spoorwegovergangen en de golfclub. De afloop die deze kaping  19 dagen later zou krijgen, behoeft geen toelichting. In de documentaire ‘Wij willen leven’ van Coen Verbraak. die gisteren werd uitgezonden op NPO1, gebruikten meerdere mensen het woord ‘oorlog’ voor die afloop. Locatie de Punt is in dat licht een slagveld.

De afgelopen maanden heb ik anderen en mezelf de vraag gesteld of de sporen van de Molukse Acties erfgoed zijn en hoe je ze dan als archeoloog zou moeten benaderen. De vragen die ik stelde waren informeel, maar nu het werkelijk veertig jaar geleden is, wordt het ook tijd die vraag eens te formaliseren. En dit te doen vóór het -zoals vaak gebeurt bij nog niet erkend erfgoed – te laat is, als (bijvoorbeeld) ProRail in een vlaag van functionalistisch denken de beschadigde paal vervangt voor een ‘betere’, zonder de vraag te stellen of hij waarde heeft voor de toekomst.

Is de paal van de bovenleiding met kogelgaten een Rijksmonument? Ik denk van wel. Niet als monument voor de heldendaden van, of bewijs van de misdaden van de ene of andere partij, maar wel als herinnering aan de onfortuinlijke gezamelijke geschiedenis van Molukkers en Nederlanders in ons land en te werken aan een betere gezamelijke toekomst . De paal met kogelgaten, die daar kwamen bij de beschieting van de trein bij de Punt, is een iconisch fysiek spoor van hoe het conflict rond de afwikkeling van het Nederlandse koloniale verleden uit de hand liep en aan beide zijden slachtoffers maakte. Dit is een betekenisvolle geschiedenis – ook voor het Nederland van nu -, en de sporen ervan vragen om respectvolle omgang en bescherming.

Aanvraag tot aanwijzing rijksmonument

Ik wil nu eerst de paal van de Punt dus inzetten als een voorbeeld voor al het mogelijke Moluks Erfgoed en een aanvraag doen tot aanwijzing rijksmonument. Het mooie van ons land is dat de procedure daarvoor eenvoudig te vinden is. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) hanteert -gemandateerd door de minister – aanwijzingsprogramma’s waarmee zij rijksmonumenten aan- of afvoert van de monumentenlijst. Op dit moment lopen er geen (relevante) aanwijzingsprogramma’s, maar er vindt wel een verkenning plaats van erfgoed jonger dan 1965, van militair- of herinneringserfgoed en archeologisch erfgoed! Op alle drie de verkenningen zouden we dus kunnen aansluiten en op zijn minst de vraag stellen. De betekenis van deze paal is enerzijds  symbolische cultureel, een waarde zoals die voorheen werd beschreven in de Wet op behoud van Cultuurbezit (inmiddels overgegaan in de Erfgoedwet). Maar er zijn ook wel aanleidingen om te spreken van onroerend erfgoed, of – maar dit is binnen de Nederlandse wet nog minder gebruikelijk – van een belangrijke contemporain archeologische vindplaats bestaande uit ondergrondse en bovengrondse elementen en sporen. Echter, zoals iemand me al mailde:  de symbolische betekenis ligt het meest voor de hand wat betreft deze paal, maar laten we niet vergeten dat er ook nog andere sporen zijn.

Buiten de aanwijzingsprogramma’s  mag een burger als natuurlijk persoon ook zelf een aanvraag doen. Daarbij kan de minister dan – bij hoge uitzondering weliswaar – nieuwe monumenten aanwijzen. Ook dat kunnen we proberen, maar zoiets slaagt natuurlijk alleen als je het zeer stevig onderbouwt en dat vraagt tijd.

Aan de slag!

De komende dagen ga ik om te beginnen eens wat informeren bij mijn contacten.

“Zouden we een petitie moeten starten”, vroeg ik me ineens af? Het lijkt met alle moderne middelen zo gedaan… “Maar brengt wel ook risico met zich mee“, gaf een ervaren activist me vandaag al terug. “Een petitie werkt alleen als je eerst zorgvuldig werkt aan het informeren van  je achterban en als je in staat bent hen ook werkelijk te mobiliseren om ook echt te tekenen als het er op aan komt. Doe je dat niet goed, dan wordt zo’n petitie achteraf tegen je gebruikt als er weinig reacties zijn. Dan mislukt je plan, maar vooral omdat je zelf je zaakjes niet voor elkaar hebt.”

Daar zit wat in. Daarom wil ik graag weten of zo’n paal met kogelgaten nu iets met mensen doet, of niet… Laat het me weten!!!